By Cecilia CB, 12/08/2021
PCR hiện đang là xét nghiệm chẩn đoán tiêu chuẩn vàng để xác định tình trạng nhiễm Covid-19 của bệnh nhân. Ngoài kết quả “dương tính” hay “âm tính”, kết quả PCR còn hiển thị giá trị “cycle threshold”, giá trị này liệu có mang ý nghĩa gì không?
Định nghĩa xét nghiệm PCR
Xét nghiệm tiêu chuẩn hiện nay để khẳng định nhiễm SARS-CoV-2 đó là phân lập và khuếch đại RNA của virus bằng phương pháp sinh học phân tử “Phản ứng chuỗi polymerase” hay còn gọi là PCR. Phương pháp này dựa vào nhiều lần khuếch đại bộ gene virus RNA cho đến khi có thể phát hiện được nó trong mẫu thử.
Giá trị CT (cycle threshold) là số vòng phản ứng cần thiết để tìm ra virus; thiết bị PCR sẽ ngừng tại đúng thời điểm này. Nếu tín hiệu dương tính không thể hiện khi thiết bị đã chạy 37-40 vòng, thì kết quả trả ra sẽ là âm tính.
Các mẫu xét nghiệm sẽ có kết quả dương tính tại những thời điểm khác nhau khi có tải lượng virus trong mẫu ban đầu khác nhau, và đây là một phép tính thuận nghịch để có thể đo lường được. Tương đương, với những mẫu ra thiết bị tìm thấy tín hiệu dương tính sau 12 vòng phản ứng thì kết quả CT sẽ có giá trị là 12, và được tính toán là vật liệu di truyền trong mẫu này lớn hơn gấp 10 triệu lần so với mẫu có kết quả CT là 35.
Kết quả PCR chỉ cần biết dương tính hay âm tính là đủ? Giá trị CT có quan trọng không?
Từ cuối năm 2020, các nhà nghiên cứu dịch tễ học và các chuyên gia sức khoẻ cộng đồng đã dấy lên một tranh cãi. Họ cho rằng các trung tâm xét nghiệm không chỉ đưa ra kết quả là dương tính hay âm tính đối với người bệnh, nhưng cần cung cấp cụ thể số vòng phản ứng để tìm ra dấu hiệu dương tính – hay còn được gọi là giá trị CT, chỉ số này sẽ cho biết người bị nhiễm đang chứa bao nhiêu virus.
Thực tế, trên cùng một bệnh nhân, giá trị CT dương tính vẫn sẽ có sự khác biệt nếu các que mẫu lấy khác nhau hoặc chạy trên các thiết bị PCR khác nhau. Chính vì vậy, nhà virus học Marta Gaglia, thuộc trường Tufts University, nói rằng “Giá trị CT không phải là một con số tuyệt đối”.
Là một bác sĩ và cũng là một nhà dịch tễ học, thuộc trường Harvard University’s T.H. Chan School of Public Health, Michael Mina cho biết “Các bác sĩ lâm sàng sẽ chỉ chú ý đến bản chất sự việc. Họ cho rằng nếu CT không phải là một con số tuyệt đối để có thể dựa vào, thì nó không đáng tin.” Các thành viên nghiên cứu bệnh học của College of American Pathologists cũng từng cảnh báo phải cẩn trọng khi diễn giải chỉ số CT từ xét nghiệm PCR.
Tuy nhiên, đứng trên khía cạnh dịch tễ cộng đồng, Mina và Gaglia cùng một số chuyên gia khác đưa ra tranh cãi rằng chỉ số CT cao hay thấp có thể cung cấp những thông tin quý giá “Mặc dù có những khiếm khuyết, tuy nhiên việc biết được tải lượng virus trong mẫu bệnh phẩm sẽ rất giá trị”.
Giá trị của CT trong dự đoán điều trị
Đầu tiên là đánh giá tiến triển bệnh. Những nghiên cứu giai đoạn sớm cho thấy vào những ngày đầu sau khi nhiễm, giá trị CT thường chỉ ra tải lượng virus rất cao, CT thường nhỏ hơn 30, hoặc thậm chí nhỏ hơn 20. Tuy nhiên, khi cơ thể đi vào giai đoạn phục hồi, đào thải virus dần khỏi cơ thể, thì chỉ số CT sẽ tăng lên đáng kể. Những nghiên cứu gần đây chứng minh rằng, tải lượng virus cao sẽ dẫn tới khả năng lây lan cao hơn và tình hình bệnh tiến triển nghiêm trọng hơn.
Công bố từ nhóm nghiên cứu của Bernard la Scola (chuyên gia bệnh truyền nhiễm tại IHU-Méditerranée Infection) vào cuối tháng 9/2020 trên tạp chí Clinical Infectious Diseases chỉ ra rằng, trong số 3790 mẫu bệnh phẩm dương tính, khi phân lập và nuôi cấy virus từ những mẫu bệnh phẩm này, thì có 70% từ nhóm CT dưới 25 thành công, so với chỉ 3% từ nhóm CT trên 35 thành công. Từ đó, chuyên gia bệnh truyền nhiễm Monica Gandhi thuộc trường University of California, San Francisco, đưa ra nhận định rằng “Rõ ràng có thể nói rằng những ai có tải lượng virus cao hơn thì khả năng lây lan sẽ mạnh hơn”.
Mặt khác, khi nhìn vào các giá trị CT cũng giúp các nhà dịch tễ học đánh giá sự bùng phát dịch. Nếu các nhà nghiên cứu thấy rằng có rất nhiều giá trị CT thấp, điều này chứng tỏ sự bùng phát vẫn còn đang phát triển. Tuy nhiên, nếu hầu hết giá trị CT đều cao, thì sự bùng phát đang thoái trào, dần đi vào ổn định. Vì vậy, không phải chỉ là dương tính hay âm tính, chúng ta nên biết dương tính với chỉ số CT là bao nhiêu.
Giá trị CT cũng giúp đội ngũ bác sĩ điều trị đánh giá tình hình bệnh nhân có rủi ro trở nặng hay tử vong hay không. Một báo cáo vào tháng Sáu 2020 tại Weill Cornell Medicine cho thấy rằng trong số 678 bệnh nhân nhập viện, số người tử vong từ các nhóm giá trị CT khác nhau lần lượt tương ứng là: nhóm CT từ 25 trở xuống, 35%; nhóm CT trong khoảng 25-30, 17.6%; và nhóm CT trên 30, chỉ 6.2%.
Báo cáo vào tháng Tám 2020 từ các nhà nghiên cứu Brazil công bố trong số 875 bệnh nhân, những ai có CT từ 25 trở xuống thường có xu hướng bệnh nặng hoặc chết.
Tính đến giữa năm 2021, giá trị CT thực sự đã được công nhận có thể cung cấp những thông tin hữu dụng trong quá trình điều trị bệnh nhân Covid-19 và đánh giá những ai đang có rủi ro cao tiến triển các triệu chứng. Tuy nhiên, cũng có khoảng 40% bệnh nhân nhiễm Covid-19 vẫn khoẻ mạnh mặc dù có tải lượng virus cao tương đồng với những người bị phát bệnh. Vì vậy, các bác sĩ và các chuyên gia dịch tễ vẫn khuyến cáo rằng chỉ số CT không phải là tất cả để đưa ra quyết định điều trị thế nào, cần phải xem xét nhiều yếu tố lâm sàng và các yếu tố rủi ro khác do bệnh nền, thể trạng, BMI và tuổi tác.
Lời kết
Hiện nay, do tình hình dịch bệnh đang lan rộng tại các tỉnh Việt Nam, vì vậy nhập viện và điều trị là điều rất khó khăn, chỉ ưu tiên những ca bệnh lý nặng phải can thiệp y tế chuyên sâu, còn những ca bệnh nhẹ được khuyến khích tự theo dõi điều trị tại nhà. Mặc dù vậy, người nhiễm Covid-19 có sự trở bệnh nhanh và đối diện với tình trạng sụt giảm oxy thầm lặng, khiến bệnh tình khó kiểm soát và đi cấp cứu đúng thời điểm.
Do đó, khi điều trị tại nhà, tự chẩn đoán qua xét nghiệm PCR và biết chỉ số CT tại những cột mốc bệnh quan trọng (ngày 0, 5, 10) cũng là một phương thức tự đánh giá khả năng tiến triển bệnh của bản thân khá hiệu quả. Điều này giúp chúng ta có sự chuẩn bị để xin nhập viện cấp cứu kịp thời.
Và lưu ý, mọi chỉ số đều cần theo dõi đi đôi với các triệu chứng đang mắc phải mới có thể đưa ra nhận định chính xác, giúp nâng cao sự an toàn cho bản thân và gia đình.
Nguồn tham khảo
1. www.sciencemag.org/news/2020/09/one-number-could-help-reveal-how-infectious-covid-19-patient-should-test-results
Comments